Skip to content Skip to footer
HISTORIA

INFORMACJE O PARAFII

Budowę kościoła parafialnego w Żorach datuje się na przełom XIII i XIV wieku, tuż po powstaniu murów miejskich. Ale o losach pierwszego kościoła farnego świętych patronów Filipa i Jakuba, nic bliższego jednak nie wiadomo. Nawet nie wiemy, czy rzeczywiście był pierwszym Żorskim kościołem. Według starych przekazów pierwszym kościołem farnym był drewniany kościółek p.w. Matki Boskiej. Jedno jest pewne, że istniał w 1517 roku i musiał być na tyle duży, że mieścił 10 ołtarzy (były one rzeźbione, częściowo pozłacane, częściowo pomalowane i za wyjątkiem jednego liczyły się jako konsekrowane). Z dokumentu biskupa wrocławskiego Jakuba von Salza 18 sierpnia 1531 roku, wynika, że kościół był już konsekrowany. Dzisiejsza budowla powstała prawdopodobnie około XVI wieku. Najpierw powstał chór, potem nawa. Prawdopodobnie dzisiejszy kościół parafialny lub przynajmniej jego część, został zbudowany po roku 1583.

W okresie Reformacji kościół został przejęty przez protestantów. Kapłani już nie mogli sprawować swych obowiązków i opuścili miasto, a w kościele były sprawowane nabożeństwa luterańskie. Dopiero w 1629 roku zwrócono katolikom kościół parafialny i proboszczem został Marcin Molicer. W okresie, kiedy kościół był w rękach protestantów, liczba ołtarzy nie uległa zmianie.

W 1652 roku kościół posiadał trzy dzwony (2 na wieży i 1 nad kościołem). W tym też roku, kościół parafialny został ponownie konsekrowany. W roku 1658 dziekan Hallatsch zakupił kolejny wielki dzwon „Filip i Jakub”. W następnych latach wybuchły dwa wielkie pożary, które mocno niszczyły kościół. W czasie pożaru 17 maja 1661 miasto Żory zostało do gruntu spalone. Runęło także sklepienia kościoła, spłonęły ołtarze, chór, stopiły się dzwony, rozpadł się krzyż ołtarza, a sam ołtarz uległ poważnemu zniszczeniu. Ksiądz dziekan Hallatsch zaczął odbudowę zniszczonego kościoła. Rozpoczęto od wniesienia 6 potężnych filarów (1661-62). Latem 1662 kościół został pokryty dachem. Dzieła odbudowy dokończył proboszcz Jakub Mansen (1663-1673). W porównaniu z poprzednią budową wprowadzono tak wiele zmian, że pod koniec XVII wieku nazwano go „nowy”. Ustawiono nowy ołtarz, rzeźbiony, pięknie malowany i pozłacany, z figurami obu świątyń. Z metalu ze stopionych dzwonów odlano nowy dzwon poświęcony patronom św. Filipa i Jakuba. Ufundowano organy posiadające 6 stopni głosów, piękny konfesjonał, rzeźbioną i pozłacaną kazalnicę, zaopatrzoną w daszek celem wzmocnienia głosu. Najdłużej trwała odbudowa ołtarzy bocznych. Prowadził ją proboszcz Andrzej Giemza (1673-78), a ukończył Krzysztof Konstanty von Holy (1678-91). Ten ostatni zasłynął również i z tego, że zaprowadził w Żorach księgę chrztów. Po pożarze odbudowano 9 ołtarzy.

Drugi zaś pożar wybuchł 11 maja 1702 r., wówczas spłonął dach i wierzchołek wieży. W 1679 roku potwierdzone jest już istnienie chóru organowego. W pierwszej połowie XIX w., został on poszerzony. Prowadzą na niego schody i na wieżę w tylnej części nawy. Za czasów księdza dziekana Mazurka (1720-28), podłogę utwardzono kamieniami czworokątnymi. Ponowne utwardzenie podłoża nastąpiło w roku 1860 dzięki proboszczowi Zgaślikowi, a stare kamienie podłoża wmurowano w nawę kościoła, i wokół świątyni nałożono nawierzchnię cementową. Po stronie południowej chóru przybudowano dwujarzmową zakrystię, która składała się z dwóch pomieszczeń i miała podwójne drzwi, jedne drewniane, drugie żelazne.

W swej historii w kościół ten uderzył też piorun: 8 sierpnia 1861 r. – nie wyrządził szkody, 13 kwietnia 1874 r. – spowodował pięć dziur i 26 maja 1881 r. – piorun trafił w wierzchołek wieży, podstawa krzyża i krzyż runęły w dół i przebiły kopułę wieży. Został uszkodzony również nowy dach. 21 września 1882 r. zamontowano nowy pozłacany krzyż i umieszczono na kościele piorunochron.

W 1932 roku kościół został umieszczony w rejestrze zabytków, jako że posiada znaczne wymiary wynikające z architektonicznych założeń gotyku XIII i XIV wieku. Największych zniszczeń kościoła przyniosły działania wojenne w 1945 roku i w dniu 5 maja 1946 r. biskup Stanisław Adamski wizytował zniszczony kościół w Żorach. Odbudowanie kościoła nastąpiło w latach 1946-1950 (nabożeństwa w tym czasie były sprawowane w kościele protestanckim), wtedy też dobudowano drugą kaplicę (sześcioboczną w stylu pseudorenesansowym) przylegającą do kościelnego prezbiterium wraz z zakrystią. Kościół odbudowany po zniszczeniach wojny został poświęcony 4 czerwca 1950 r. Ponownej konsekracji kościoła dokonał 11 maja 1962 r. biskup pomocniczy Juliusz Bieniek. Trzynawowy i czterojarzmowy budynek o długości 26,05 m, szerokości 13,80 m, wysokości 12,40 m posiada po stronie północnej 5 okien, południowej 4, na zachodniej, pomijając wieżę, jedno okno. Sklepienie podpiera 6 filarów, a ściany wewnętrzne budowli i sufit są białe, żebra są czerwone, a ściana za ołtarzem niebieska (remont kościoła 1998 r.). Do kościoła prowadza trzy wejścia. Główne wejście wyznacza ostrołukowy portal frontowy, drugi też profilowany portal ostrołukowy umieszczony pośrodku południowej nawy, a trzecie wejście prowadzi do prezbiterium, w którym znajduje się epitafium – mieszczanina Jerzego Latany’ego w stylu późnorenesansowym z roku 1617 r., a więc z okresu, kiedy kościół był w rękach protestantów. Na południowej ścianie budowli przybudowana jest kaplica Matki Boskiej, która została zbudowana przez burmistrza Wacława Linka ku czci Matki Boskiej Miłosiernej. Ukończono ją w roku 1690. Jest ona okrągłą budowlą, nakryta kopułą, w środku której namalowane są cztery sceny z życia Marii, mianowicie: zwiastowanie, nawiedzenie, wniebowzięcie i koronacja. Zostały one namalowane przez malarza Gajdę z Żor, z polecenia proboszcza Perkatscha. Dwa półokrągłe okna dostarczają światła do wnętrza kaplicy. W 1793 r. ponownie pokrył kaplice mistrz blacharski Kruger z Raciborza. Żelazna krata, która oddziela kaplicę od nawy, pochodzi z 1837 r. Wewnątrz kaplicy znajdują się kolejne dwa epitafia pochowanych w podziemiach kaplicy: burmistrza Wacława Linka i jego żony Justyny.

Wartość zabytkową kościoła wzbogaca kilkanaście zabytków ruchomych – monstrancje, kielichy, obrazy, rzeźby – stanowiące bardzo cenną pozostałość po dawnym wyposażeniu kościoła. Stan kościoła na przestrzeni dziejów ulegał różnym zmianom architektonicznym. Było to spowodowane licznymi pożarami i częstymi działaniami wojennymi, niemniej jednak odbudowa nawiązywała do poprzednich wersji.

Żory to jedna z najstarszych miejscowości w archidiecezji katowickiej. Już w roku 1272 Żory zostały wykupione z rąk prywatnych przez księcia raciborsko-opolskiego i stały się miastem nowoustrojowym. Od II połowy XVI wieku aż do roku 1628 parafię przejęli ewangelicy. Obecny kościół parafialny, kilkukrotnie przebudowywany zwłaszcza po pożarach w latach 1583, 1661, 1702 i po zniszczeniach ostatniej wojny, został odbudowany i benedykowany 4 VI 1950 r. Dnia 11 V 1962 r. przy konsekracji ołtarza dokonana została także rekonsekracja kościoła. Od roku 1966 ze względu na rozwój przemysłu węglowego, Żory stają się terenem budowy. Przybywają nowe osiedla. Kościół nie może już pomieścić wszystkich wiernych. Po długich latach usilnych starań w roku 1978 parafia otrzymuje zezwolenie na budowę nowego kościoła na osiedlu. 29 XI 1981 następuje podział parafii. Zostaje utworzona nowa parafia p.w. św. Stanisława.  B.i M. Tekst: Redakcja.

Kościół św. Apostołów Filipa i Jakuba w Żorach stanowił i stanowi najdoskonalszy symbol życia duchowego miasta, a zarazem był i jest jego najważniejszym i najbardziej charakterystycznym założeniem architektonicznym. W prezbiterium jest pochodzący z 1690 r., słynący łaskami obraz Matki Bożej Miłosierdzia (Żorskiej), który po wojnie został przeniesiony z kaplicy Linków na ołtarz główny. Fragment ołtarza głównego wg projektu Zbigniewa Wzorka, wykonała artystka rzeźbiarka Janina Reichert-Tothowa. Płaskorzeźba ceramiczna naśladująca swoim charakterem średniowieczne nastawy ołtarzowe zachowuje podział na kwatery, których przedstawienia są logiczną wykładnią programu Maryjnego: idei orędownictwa, wstawiennictwa i opieki. Charakterystyczne wyszczerbienia cegieł występujące w dolnych partiach fasady upamiętniają obronność miasta. Ostrzenie broni o mury kościoła przed stoczeniem walki miało doprowadzić do zwycięstwa. Na murach kościoła od strony południowej w cegłach znajdują się podłużne i kuliste zagłębienia. Według jednej z teorii badaczy historii miasta, są to oznakowania grzebanych wokół kościoła osób. Po trzech pożarach, które niszczyły Żory i kościół w 1583, 1661 i 1702, a szczególnie po tym ostatnim, który miał miejsce 11 maja, każdego roku mieszkańcy Żor tego dnia wychodzą na ulice miasta z pochodniami, uczestnicząc w procesji upamiętniające to wydarzenie i zanosząc modlitwy, by pożar już nigdy nie nawiedził tego miasta. W XVII wieku obok kościoła zbudowano krzyż Bożej Męki, który stoi do dziś. W 1824 roku powstaje cmentarz, przylegający od północy do kościoła, św. Filipa i Jakuba. Na cmentarzu znajduje się zabytkowy krzyż pokutny oraz nagrobki w formie neogotyckiej. Przy parafii współcześnie znajduje się Katolickie Centrum Edukacji Młodzieży „Kana” Oddział Zamiejscowy w Żorach oraz Ochronka parafialna, Caritas i siostry boromeuszki.


Bibliografia:
– Historia Miasta Żory na Górnym Śląsku – Augustyn Weltzel
– Rejestr zabytków nr A/573/66
– Kalendarz Żorski z 1996 i 1997
– Żory, Zarys Dziejów, Wypisy – Bogdan Cimała, Jan Delowicz, Paweł Porwoł
– Żory w latach 1172-1990
– Kalendarz wydarzeń – Żory – Jan Delowicz, M. Wieczorek
– Ecclesia Nostra śś Filip i Jakub
– Historia Diecezji Katowickiej – Jerzy Myszor
– Rocznik Diecezji Katowickiej 1947 i 1953
opracował; Lubowiecki Dawid.